Ruhsal Bir Sığınak: Zen Bahçeleri

Uzun yıllardır doğu kültürü ve mimarisine büyük bir ilgi duyuyorum. Doğu kültürü denince, zengin ve derin bir tarihe sahip olan bahçeleri akla gelmezse olmaz. Bahçeler, sadece bitkilerin düzenli bir şekilde yerleştirilmesinden ibaret değil; aynı zamanda birçok kültürel, estetik ve felsefi değer taşıyan birer sanat eseridirler.

Prens Shotoku döneminde Japonya'ya gelen Zen felsefesi, daha sonra Usta Eisai tarafından Çin'den getirilen öğretilerle Japon Zeni'nin temellerini atmıştır. Zen bahçeleri, Kamakura ve Muromachi dönemlerinde yapılmış olup, bu bahçelerde Zen felsefesinin derinliği ve mistisizmiyle birleşerek özgün yapıtlar haline gelmiştir. Feng Shui ilkeleri ve Japon estetik anlayışı, Zen bahçelerinin tasarımını belirleyen önemli unsurlardır. Zen bahçeleri, basitlikleri ve sembolik anlatımlarıyla dikkat çekerken, peyzaj tasarımında da önemli bir yere sahiptirler.

“Kullanılan materyallerde kaya, kum, çakıl gibi yapısal malzemelerin ağırlıklı olması, hiç su kullanılmaması ve sınırlı sayıda bitki materyaline yer verilmesi Kare-sansui yani Zen bahçelerinin ortak özellikleridir. Bu kuru taş bahçelerinde amaç, küçük alanlarda geniş bir mekan yaratma düşüncesidir (Nurlu ve Erdem, 1994). Bu tip bahçelerin, bahçe sanatı tarihinde eşsiz sayılmasının en büyük nedeni; kullanılabilecek en az elemanla maksimum etkiyi vermesinden kaynaklanmaktadır (Serez, 2011).”

Zen bahçesi tasarım unsurları şunlardır:

• Kayalar ve Taşlar: Japon bahçelerinde kayalar ve taşlar önemli bir yer tutar.  Bunlar estetik açıdan düzenlenirken aynı zamanda sembolik anlamlar da taşırlar. Kayaların ve taşların yerleşimi ve şekli, o dönemdeki felsefeyi ve inançları yansıtır.

•  Kum ve Çakıl: Zen bahçelerinde tırmıklanmış beyaz kum veya çakıl kullanılır. Bu unsurlar genellikle suyun yerini alarak dalgaları temsil eder. Kumun rüzgarla taranması, doğanın akışını ve zihinsel derinliği sembolize eder.

•  Bitki ve Ağaçlar: Zen bahçelerinde bitkiler dikkatlice seçilir ve kullanılır. Çam ağaçları süreklilik ve içsel yolculuğu temsil ederken, açelyalar yaşamın belirsizliğini sembolize eder. Yosunlar ise bahçelerin sert karakterlerini yumuşatır.

•  Köprüler: Zen bahçelerindeki köprüler, insanın dünyasından Nirvana'ya geçişi sembolize eder. Aydınlanma yolculuğunu temsil ederler ve taş döşemeli köprüler genellikle kuru kum nehirleri üzerine inşa edilir ve manzaraları seyretmek için kullanılır. Bu unsurlar, Zen felsefesinin derinliğini ve sembolizmini yansıtarak bahçelerin tasarımında önemli bir rol oynar.
  

(Lee,2005., Mansfield, 2009., Serez, 2011.)

Tonder ve Lyons (2005)'a göre Zen bahçelerinin tasarım ilkeleri şu şekildedir:

. Kayalar, bahçe kompozisyonunun omurgasını oluşturur.

. Üçgen kayalar ve kaya kümeleri tercih edilir. Bu öğeler yatay, çapraz ve dikey çizgiler oluşturarak dünyayı, insanı ve kutsallığı ifade eder.

. Kaya gruplarının toplam sayısı tek olmalıdır, çünkü Çin ve Japon kültürlerinde tek sayılar uğurlu kabul edilir.

. Ana kaya dibine, daha küçük taşlar yerleştirilerek doğal ve rastgele bir his verilir.

. Tasarımın asimetrik olmasına özen gösterilmelidir.

. Peyzaj şekilleri, düz olmamalı ve kavisli bir biçimi tercih edilmelidir, bu şekil sonsuz sarmal bir yapıyı düşündürmelidir.

. Tasarım öğeleri (kaya, yosun, çakıl vb.), parlak renkli veya çarpıcı desenli olmamalı, tekdüze bir yapıya sahip olmalıdır.

Bu ilkeler, Zen bahçelerinin doğal ve dengeli bir estetikle tasarlanmasına yardımcı olur ve içinde barındırdığı sembolizmi ve ruhani derinliği vurgular.

Ben Be Color ekibinden Enes. Bir sonraki yazımızda görüşmek üzere.

Kaynakça

Serez, A., (2011). Tarihsel Süreç İçerisinde Sağlık Bahçeleri. Yüksek Lisans Tezi, Peyzaj Mim. Böl.,

İTÜ. Nurlu, E., ve Erdem, Ü., (1994). Uzakdoğu Sanatı, Peyzaj Sanat Tarihi Ders Kitabı, Ege Üniversitesi Zıraat Fakültesi Peyzaj Mimarlığı Bölümü, Bornova, İzmir, 38-45.

GÖK, A. B., & BİNGÖL, B. (2016). Zen Bahçeleri. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi, 7(Özel (Special) 1), 84-93.

Mansfield, S., (2009). Japanese Stone Gardens, Origins-Meaning-Form, Tuttle Publishing, Tokyo-Rutland, Vermont-Singapore.

Lee, Y.J, (2005). Inquiry Into and Seccession To Traditional Japanese Zen Gardens, Master Thesis, Department of Landscape Architecture, The University of Georgia, Athens.

Tonder, G.J.V., Lyons, M.J., (2005). Visual Perception in Japenese Rock Garden Design. Axiomathes, Volume 15, Number 3/September, 2005, ISSN: 1122-1151 (Print), 1572-8390 (Online).